در فرهنگ ایران باستان به ما یاد داده شده که پاک نگه داشتن این چهار عناصر وظیفه هر انسانی است، در بین این چهار عنصر، انسان ها بیشترین وابستگی را به خاک دارند.

به طور کلی خاک مادر و مولد حیات در این کره خاکی است که بستر و زیربنای فعالیت های بشر را فراهم کرده است، وابستگی انسان ها به خاک تا اندازه ای است که ۹۵ درصد غذای انسان ها از خاک تهیه می شود این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل یک سوم خاک دنیا کیفیت خود را از دست داده است.

با رشد شهرنشینی و افزایش زباله ها، مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، حفاری های معادن و هزاران علت دیگر، انسان ها دارند حفظ این عنصر ارزشمند را فراموش می کنند.

اولین و مهمترین شیوه حفظ خاک حفظ پوشش گیاهی در اراضی شیب دار است، پوشش گیاهی در این اراضی کمک می کند که ذرات خاک شسته نشوند و فرسایش خاک اتفاق نیفتد و علاوه بر آن با توجه به قرارگرفتن ایران در کمربند خشک جهانی، کمک می کند از حداقل بارندگی ها بیشترین بهره را ببریم.

خاک علاوه بر حفظ پوشش گیاهی، توانایی ذخیره آب و جلوگیری از وقوع سیل را دارد، هر چه خاک غنی تر باشد امکان نفوذ و جذب آب بیشتر می شود در نتیجه با حفظ خاک می توانیم از یک سفره زیرزمینی و آبخوان مناسب برخوردار باشیم.

ایران سه برابر متوسط جهانی تبخیر آب دارد و فقط از طریق سدسازی نمی شود آب را ذخیره کنیم و باید از آب خوان ها بهره بگیریم که بسیار ایمن تر، به صرفه تر و طبیعت دوستانه تر از ذخیره کردن آب در مخازن رو زمینی است.

کیفیت زندگی ما به خاک بستگی دارد، اگر نسبت به حفظ آن کوتاهی کنیم و به عنوان عنصری بی ارزش نگاه کنیم در آن صورت به عناصری سمی مانند سرب، آرسنیک و کادنیوم تبدیل می شود که می تواند با انواع بیماری ها از انسان انتقام جویی کند ولی در صورتیکه خوب مراقبت شود سرشار از آهن، کلسیم، روی و … خواهد شد که از طریق گیاهان و دام ها به ما منتقل می شود.

خاک هایی که برای تامین غذای دام ها جارو می شوند

عبدالله یوسفی رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه یکی از اساسی ترین شرایط تولید خاک است، گفت: اگر لایه های حیاتی خاک دچار آسیب شود، معضلات عظیمی به بخش های مختلف از جمله تولید وارد می شود و در شرایطی که تکنولوژی و فناوری توسعه یافته، این چالش ها نیز زیادتر شده اند.

وی با بیان اینکه در شرایطی قرار گرفته ایم که اوضاع خاک استان رو به بهبودی نیست، افزود: وقتی نگاهی به سال زراعی گذشته و امسال می اندازیم، مشاهده می کنیم که شرایط خشکسالی نیز مزید بر علت شده و وضعیت را بدتر کرده است.

وی خاطرنشان کرد: بروز خشکسالی های شدید طی یکی دو سال گذشته از یک سو و از سوی دیگر ما نیز به بقایای خاک رحم نکردیم؛ بطوریکه در گذشته کاه و کلشی که به خاک بازمی گشت و موجب تقویت خاک می شد، هم اکنون توسط کشاورزان جارو می شود تا غذای دام های خود را تامین کنند اما غافل از اینکه با آن خاک نیز جارو می شود.

یوسفی ادامه داد: تردد زیاد ماشین آلات بر روی زمین های کشاورزی موجب فشردگی خاک شده و کمبود شدید باران نیز آن را تشدید کرده است و یکی از عواملی که موجب شده تا در کشت پاییزه امسال عقب باشیم همین امر است که زمین های کشاورزی آمادگی کشت را ندارند.

وی تصریح کرد: باران های رگباری که هم اکنون نیز اتفاق می افتد سبب می شود تا خاک های خوب شسته شود و وارد دهانه سدها و … شود.

میزان ماده آلی خاک در خراسان شمالی کمتر از نیم درصد

وی در ادامه با اشاره به اینکه ماده آلی ۶۰ درصد از خاک های کشور زیر یک درصد و ۴۰ درصد نیز زیر نیم درصد است، گفت: میزان ماده آلی خاک در خراسان شمالی کمتر از نیم درصد است این در حالی است که میزان مطلوب ماده آلی در خاک دو تا پنج درصد است.

این مقام مسئول تصریح کرد: درست است که ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد اما این اعداد و ارقام نرمال نیستند و حاصل سیاست گذاری و بهره برداری های نادرست است.

وی از کشاورزی قرار دادی به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای حفظ آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی عنوان کرد و افزود: کشت قراردادی کلزا در حال انجام است و کشت قرار دادی گندم نیز به صورت پایلوت هم اکنون در هفت استان کشور به مرحله اجرا رسیده.

قانونی که برای حفاظت از خاک همچنان خاک می خورد

وی به قانون حفاظت از خاک نیز اشاره و تاکیدکرد: این قانون مصوب و ابلاغ شد اما هنوز ساختاری برای اجرای آن تعریف نشده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: برای اجرای این قانون باید ردیف بودجه در نظر گرفته شود و نمایندگان مجلس نسبت به آن اهتمام ویژه داشته باشند و از سوی دیگر در شورای برنامه ریزی استان ها نیز به قانون حفاظت از خاک توجه و اعتبارات استانی برای آن در نظر گرفته شود.

وی افزود: یکی از عوامل مهم تاثیرگذار در حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک، اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری است.

وی در ارتباط با حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش خاک پیشنهاد داد: کشاورزان باید حداقل بقایای گیاهی را به خاک برگردانند و استفاده از کودهای حیوانی هرچند هزینه بر است را در دستور کار قرار دهند.

سالانه ۱۷.۵ تن خاک در هکتار در خراسان شمالی از دست می رود

حسن وحید مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در ادامه در گفت و گو با ایسنا، گفت: خشکسالی و تغییر اقلیم بحران های زیادی را ایجاد کرده و بهره برداری مفرط از اراضی و سیلاب ها زمینه فرسایش زیاد خاک را فراهم کرده است.

وی افزود: در برخی از مناطق استان و کشور تولید سال های قبل را نداریم که این امر ناشی از نوع بهره برداری های قبل ما می شود و اگر نگاهی به مراتع و جنگل ها انداخته شود می توان دید که توان آن ها کاهش یافته است.

وی با اشاره به اینکه سطح منابع طبیعی خراسان شمالی دو میلیون و ۳۰۰ هکتار است و باید برای حفاظت از آن ها عزم جدی را به کار بست، ادامه داد: متاسفانه ۶۵ درصد از مساحت خراسان شمالی فرسایش پذیر است و میزان فرسایش پذیری جای جای استان بسیار بالا است.

وحید اظهارکرد: براساس مطالعات انجام شده متوسط فرسایش خاک در این استان ۱۷.۵ تن در هکتار است یعنی سالانه ۱۷.۵ تن خاک در سال در این استان از دست می رود این در حالی است که میزان فرسایش خاک در کشور ۱۵ تن و فرسایش طبیعی خاک ۱۰ تن می باشد.

به گفته وی مهمترین علت فرسایش خاک در این استان بهره برداری بیش از اندازه از آن است.

دو میلیون هکتار از مساحت استان تحت تاثیر فرسایش قرار دارد

وی با اشاره به فرسایش بادی در استان اظهارکرد: جنوب استان مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی است که بیش از ۱۹۰ هزار هکتار از مساحت این منطقه تحت تاثیر این عارضه قرار دارد.

این مقام مسئول به کانون های فرسایش بادی با شدت کم، متوسط و بالا بیان کرد: مساحت کانون های فرسایشی بادی با شدت کم در این استان کمتر است اما ۱۳ هزار هکتار از اراضی تحت تاثیر کانون های فرسایشی بادی با شدت متوسط قرار دارند.

وی تاکید بر اساس ارزیابی های صورت گرفته میزان فرسایش خاک در جنگل های دست کاشت به حداقل رسیده و کنترل شده است.

وی ادامه داد: از سوی دیگر ۲۱ درصد از اراضی استان به شدت تحت تاثیر فرسایش آبی قرار دارند که بیشترین حجم آن در منطقه شمال خراسان شمالی قرار دارد.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: در مجموع دو میلیون هکتار از سطح این استان متاثر از فرسایش های متوسط و شدید هستند.

یک سوم سد شیرین دره را رسوب گرفته است

وی با بیان اینکه اجرای عملیات آبخیزداری یکی از راه های کنترل فرسایش خاک است، گفت: تاکنون برای اجرای این عملیات در سطح یک میلیون و ۳۳ هزار هکتار مطالعه انجام شده و از ۱۱۴ حوزه مطالعه شده در ۸۱ حوزه آبخیز با مساحت ۷۰۰ هزار هکتار که ۲۵ درصد مساحت استان را تشکیل می دهد، عملیات آبخیزداری انجام شده است.

وی به اختلاف نظر میان شرکت آب منطقه ای و اداره کل منابع طبیعی در ارتباط با سدها نیز اشاره کرد و گفت: اداره کل منابع طبیعی معتقد است که آب باید در داخل حوزه سد کنترل شود این در حالی است که شرکت آب منطقه ای اعتقاد دارد که آب باید در خروجی حوزه کنترل شود.

وحید با بیان اینکه مهمترین سد خراسان شمالی شیرین دره در شهرستان مانه و سملقان است، افزود: ۷۰ درصد از مطالعات آبخیزداری در این شد انجام شده اما متاسفانه فرسایش رسوب در آنجا خیلی بالا است و از ۹۰ میلیون متر مکعب ظرفیت این سد هم اکنون یک سوم آن را رسوب گرفته است.

وی ادامه داد: اعتبارات میلیاردی برای سدسازی هزینه می شود اما می توان با مقدار خیلی کمی از اعتبار جلوی ورود و نشست رسوب به داخل حوضچه را گرفت.

وی تصریح کرد: با اقدامات انجام شده توسط این اداره کل در این استان موفق شده ایم جلوی ۱.۸ میلیون تن از فرسایش خاک را به ارزش اقتصادی ۲.۸ هزار میلیارد تومان بگیریم.

فراموشی سنت هایی که جلوی فرسایش خاک را می گرفت

این مقام مسئول خطرنشان کرد: در غرب و جنوب شرق استان با مشکل فرونشست زمین مواجه هستیم که این امر ناشی از فرسایش شدید خاک است اما می توان با انجام کارهای خیلی کوچک جلوی آن را گرفت.

وی افزود: متاسفانه سنت ها را فراموش کرده ایم در گذشته در حاشیه باغ ها درخت های بید و صنوبر کاشته می شود که این امر کمک خیلی زیادی به جلوگیری از فرسایش آبی می کرد.

وی تاکیدکرد: پوشش گیاهی کمک خیلی زیادی به حفاظت آب و خاک می کند و نباید اجازه دهیم مراتعی که شرایط خوب دارند تخریب شوند.

۵۰ درصد از اراضی کشاورزی کیفیت مناسب برای تولید پایدار را ندارد

دکتر بهزادفر دکترای علوم مهندسی آبخیزداری در خراسان شمالی همچنین در گفت و گو با ایسنا گفت: سالانه ۱.۵ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به علت شور شدن از چرخه تولید خارج می شود و خسارت ناشی از آن بالغ بر ۳۱ میلیون دلار برآورد شده است.

وی تاکید کرد: تصویب قانون حفاظت از خاک مقدمه ای بود برای مدیریت واحد حفاظت از این نعمت خدادادی اما متاسفانه هنوز به مرحله اجرا نرسیده است و هنوز سازوکار منسجمی برای مدیریت خاک در کشور وجود ندارد.

وی در ارتباط با پنج دلیل کلیدی اهمیت جایگاه خاک در توسعه پایدار اظهارکرد: خاک سالم غذای سالم است، خاک مانند نفت یک منبع محدود می باشد، خاک می تواند پیامدهای ناشی از تغییرات آب و هوایی را کاهش دهد، خاک یک موجود زنده است و سرمایه گذاری در مدیریت پایدار خاک، وضعیت اقتصادی و زیست محیطی را بهبود می بخشد.

بهزادفر تاکیدکرد: پیامد اصلی عدم مدیریت صحیح خاک، بیابان زایی است که همانند یک زلزله خاموش در کمین نشسته است.

وی تصریح کرد: ۹۰ درصد سطح کشور در معرض فرسایش و بیابان زایی قرار دارد و بیش از ۵۰ درصد از اراضی کشاورزی کیفیت مناسب برای تولید پایدار را ندارد.

بهره گیری از دانش بومی راهی برای جلوگیری از فرسایش خاک

وی با تصریح بر اینکه فرسایش خاک در ایران چهار برابر میانگین جهانی و سالانه دو میلیارد تن خاک در ایران فرسوده می شود با طرح این سوال چه راهکاری جلوگیری از آن چیست؟ گفت: توجه به سند آمایش سرزمینی و انجام فعالیت ها براساس آن یکی از راهکارها است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: بهره گیری از دانش بومی و استفاده از آن به همراه دانش روز می توان ما را به دست آوردهای خوبی برساند.

وی با اشاره به اینکه بندسارها یکی از تکنیک هایی بوده که در گذشته توسط کشاورزان استفاده می شد، افزود: این روش سنتی علاوه بر اینکه موجب جمع کردن سیلاب ها می شد، استفاده از آب جمع شده برای کشاورزی را نیز مقدور می ساخت و زمینه حفاظت از آب و خاک را نیز فراهم می کرد.

وی به چاه های نزو در هرمزگان و ساختار دگار و پوشال در استان سیستان و بلوچستان نیز اشاره کرد و ادامه داد: این روش ها نیز روش های سنتی بوده که در گذشته استفاده می شد و کمک شایانی به مدیریت آب و خاک می کرد.

در مدیریت خاک ۱۰۰ سال از دنیا عقب هستیم

دکتر وحید رضا جلالی دانشیار فیزیک و حفاظت خاک دانشگاه شیروان همچنین در گفت و گو با ایسنا، تاکیدکرد: خاک، بانک آب است، آن را تغییر می دهد، تصفیه می کند و در نهایت در اختیار گیاهان قرار می دهد.

وی تصریح کرد: در مدیریت خاک ۱۰۰ سال از دنیا عقب هستیم، بیش از ۱۰ هزار نوع خاک در دنیا شناسایی شده که برای حفظ هر یک از آن ها یک مدیریت جداگانه نیاز است و ما در این مدیریت عقب هستیم.

وی به چالش های اساسی خاک نیز اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین چالش های اساسی خاک در ایران و در این استان فرسایش آن است.

دکتر جلالی افزود: شور شدن خاک زراعی یکی دیگر از چالش های خاک است که طی ۲۰ سال گذشته میزان شوری بیش از سه برابر افزایش یافته است.

دو برابر شدن بهره برداران کوچک مقیاس از اراضی کشاورزی

وی کاهش سرانه زمین های زراعی در ایران را از دیگر چالش های خاک یاد کرد و ادامه داد: در نیم قرن اخیر سرانه زمین زراعی از هشت دهم به دو دهم در هکتار کاهش یافته است.

وی اظهار کرد: تغییر کاربری اراضی همراه با خرد شدن اراضی کشور از دیگر چالش های خاک است که در طول ۴۰ سال گذشته تقربیا بیشتر اراضی زراعی باغی در حاشیه شهرستان ها تبدیل به ساختمان شده و در همین بازه زمانی تعداد بهره برداران کوچک از ۱.۵ میلیون نفر به سه میلیون نفر افزایش یافته است.

دکتر جلالی کاهش میزان مواد آلی به عنوان کلید کیفیت خاک را از دیگر چالش های بر سر راه خاک عنوان کرد و افزود: خاک مطلوب و مرغوب کشاورزی در کشور نداریم.

ارتقای ماده آلی خاک از برنامه های مهم وزارت جهاد کشاورزی

اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در ادامه بیان کرد: تمام صاحب نظران بخش کشاورزی در دنیا و متخصصان آب و خاک اعتقادشان بر این است که مدیریت آب بدون توجه به خاک معنا و مفهومی ندارد، بنابراین برای حفظ منابع آب باید ابتدا خاک را مدیریت کنیم.

به گفته وی تهیه طرح مدیریت خاک دیم زارها و کنترل فرسایش خاک از جمله برنامه هایی است که همزمان با برنامه های آموزشی و ترویجی به کمک سازمان تحقیقات و ترویج کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است.

وی تاکیدکرد: یکی از ارکان مهم مدیریت آب و خاک خود کشاورزان هستند که باید در این راستا دستورالعمل های حفاظت، صیانت خاک را اجرایی کنند.

اکبری با اشاره به اینکه ایران در بحث خاک آسیب پذیر است، افزود: در سال های گذشته به مقوله خاک توجه خیلی زیادی نشده و همین امر موجب شده تا در بحث فرسایش خاک و آلودگی آن با مشکلاتی مواجه شویم.

وی ارتقای ماده آلی خاک را یکی از مهمترین برنامه های این وزارت خانه عنوان کرد و گفت: متاسفانه ماده آلی خاک در ایران پایین است، ۶۰ درصد از اراضی کشور کمتر از یک درصد ماده آلی خاک دارند که هر چه کمتر باشد ظرفیت نگهداری آب نیز کمتر در نتیجه مصرف آب بیشتر می شود.

وی ادامه داد: اگر یک درصد به مواد آلی خاک اضافه شود، ۲۰ تا ۳۰ درصد ظرفیت نگهداری آب در خاک ارتقا می یابد و میزان مصرف آب به مراتب کمتر خواهد شد.

انتهای پیام