شعبان یکی از شریف‌ترین و مبارک‌ترین ماه‌ها در تقویم مسلمانان است که رسول خدا -صل الله و آله و سلم-  آن را روزه می‌گرفت و به ماه رمضان متصل می‌کرد. شعبان ماهی است که شروعش با ولادت امام حسین، حضرت اباالفضل و امام سجاد -علیهم‌السلام- است، و در نیمه‌اش ولادت یگانه منجی عالم بشریت را جشن می‌گیریم. با این حال با کمی دقت در مناسبت‌های این ماه، احتمالاً برای شما هم جالب خواهد بود که بدانید حکمت و تدبیر توالی ولادت امام حسین، حضرت اباالفضل و امام سجاد -علیهم‌السلام- در روزهای اول شعبان، چیست؟

برای پاسخ به این پرسش باید کمی در مسیر فلسفه اسلامی حرکت کنیم. جایی که فلاسفه مسلمان معتقدند هیچ اتفاقی در جهان، حاصل تصادف و بدون علت نیست. به عبارت دیگر، متفکران مسلمان هر پدیده یا اتفاقی در جهان را معلولی می‌دانند که دارای علت است. این پدیده می‌تواند افتادن یک برگ از روی درخت، فوران یک آتش‌فشان، و یا هر چیز دیگری که در جهان قابل بررسی است، باشد. با چنین نگاهی، ما خداوند را عالِم و قادر بر تمام امور جهان هستی می‌بینیم و معتقدیم اوست که حتی افتادن برگ از درخت و یا تمام اتفاقات قعر اقیانوس‌ها، همگی تحت امر و در حوزه تدبیر و فرمانروایی او قرار دارد.

اگر با چنین نگاهی‌ به مناسبت‌های ماه شعبان نگاه کنیم، توجه‌مان به یک نکته جلب خواهد شد و آن این است که ولادت امام حسین(ع) در سال چهارم هجری قمری، ولادت حضرت اباالفضل(ع) در سال ۲۶ هجری قمری، و ولادت امام سجاد(ع) در سال ۳۸ هجری قمری، به گونه‌ای اتفاق افتاده است که در سه روز متوالی سوم، چهارم و پنجم ماه شعبان باشد. این موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم شهادت این سه بزرگوار نیز در ماه محرم و در سال‌های ۶۱ و ۹۵ هجری قمری رخ داده است.

متفکران و اندیشمندان مسلمان در طول تاریخ، همیشه این مسئله را دارای حکمتی دانسته و هرکدام با استناد به روایات و داستان‌های تاریخی، سعی در بیان حکمت این توالی داشته‌اند. با نگاهی عمیق‌تر به دوران زندگی این برگزیدگان الهی، آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند شرایط اجتماعی و جوامع حیات این بزرگواران بوده است. جامعه‌ای که به سبب فعالیت دستگاه‌های تبلیغاتی معاویه، عقلانیت خودش را از دست داده و در اتخاذ ساده‌ترین تصمیم‌های اجتماعی خودش عاجز بود و پیوسته میان تشخیص حق و باطل، در مسیر اشتباه قدم می‌زد. از دل چنین جامعه‌ای بود که وقایع تاریخی و ظلم‌های فراوانی بر اهل‌بیت پیامبر خدا(ص) وارد شد و هر کدام از آن‌ها با شیوه و تدبیری خاص، به مبارزه با آن پرداختند.

این تشابهات و همزمانی‌ها در زندگی امام حسین، حضرت اباالفضل و امام سجاد -علیهم‌السلام- قطعاً دارای حکمت و تدبیر نهفته‌ای است. با در نظر گرفتن حدیث ثقلین از پیامبر اسلام (ص) که قرآن و اهل بیت‌شان را دو گوهر جدایی ناپذیر عنوان کردند که تا ابد و در تمام دوره‌های حیات بشر، زنده و هدایت‌گر انسان در مسیر نورانی خود هستند، می‌توانیم حکمت این توالی ولادت‌ها در ماه شعبان را صرفاً به چشم یک اتفاق تاریخی نگاه نکنیم و برای زندگی امروز خودمان و شرایط کنونی جامعه بشری نیز درس و عبرت بگیریم.

در این زمینه حجت‌الاسلام ‌و المسلین حمیدرضا ویژه در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اصل فلسفی مورد بحث، گفت: معتقدم حکمت و هدفمندی این توالی‌ها در ولادت و شهادت این سه بزرگوار، مربوط به هدف و مأموریت ویژه ایشان در مبارزه با جهل و برافروختن چراغ عقلانیت در جامعه است.

وی با بیان این‌که «این هم‌گرایی در هدف این سه بزرگوار همان چیزی است که ما باید دنبالش باشیم»، ادامه داد: اگر از نگاه جامعه‌شناسی به این مسئله نگاه کنیم، جدای از ظلم و تعدی‌هایی که در طول تاریخ نسبت به امام حسین، حضرت اباالفضل و امام سجاد -علیهم‌السلام- روا داشته شده و شرایط را برای ایشان سخت کرده است، جامعه‌ای که امام حسین(ع) در آن زندگی می‌کردند به جایی رسیده که به تعبیر جامعه‌شناسان، عقلانیت در آن تعطیل شده است.

این کارشناس مسائل مذهبی خاطرنشان کرد: جامعه امام حسین(ع) به‌ شکلی بود که نمی‌توانست بین امام حسین(ع) و یزید تفاوتی قائل شود. در چنین جامعه‌ای است که یزید را به‌ عنوان امیرالمؤنین و امام حسین(ع) را به ‌عنوان یک خارجی می‌بینند. با این‌ حال وقتی جامعه به چنین نقطه‌ای می‌رسد، مشخص است که جامعه از عقلانیت خالی شده و نمی‌تواند انتخاب درستی میان پسر فاطمه(س) و یزیدی که در ملأ عام فساد می‌کند داشته باشد. این مسئله تا جایی پیش می‌رود که در لشکر یزید در صحرای عاشورا حدود ۷۰ صحابه پیامبر(ص) را می‌بینیم که قبل از نبرد با امام حسین(ع) در شریعه فرات غسل شهادت کردند.

ویژه با اشاره به این‌که «شرایط جامعه امام حسین(ع) در هیچ جامعه دیگری وجود نداشته است»، اظهار کرد: جامعه امام حسین(ع) جامعه متفاوتی است که بهای بیداری آن بسیار سنگین‌تر از سایر جوامع است و به همین دلیل است که امام حسین و حضرت اباالفضل -سلام‌الله ‌علیهما- با خون خودشان بهای بیداری این جامعه را پرداخت می‌کنند.

وی با بیان شرایط اجتماعی دوران امامت امام سجاد(ع)، تصریح کرد: امام سجاد(ع) در طول دوران امامت، هدفمندی خودشان را کاملاً مشخص کرده بودند و با توجه به بیداری‌هایی که بعد از عاشورا به‌وجود آمد، امام سجاد(ع) ریشه‌های جهل را هدف قرار می‌دهد و با «معرفت افزایی اجتماعی» سعی در برافروزی چراغ عقلانیت در جامعه دارد.

این کارشناس مسائل مذهبی با بیان این‌که «کتب به جا مانده از امام زین‌العابدین(ع) نشان از تلاش ریشه‌ای ایشان در جهت تربیت و معرفت افزایی اجتماعی دارد»، بیان کرد: عمده فعالیت امام سجاد(ع) در دوران امامت، مبنی بر برگزاری کلاس‌های خصوصی و مخفیانه در منزل‌شان بود و از این طریق، معرفت صحیح اجتماعی را به جامعه تزریق می‌کردند. در چنین شرایطی می‌توانیم جامعه دوران امامت امام سجاد(ع) را به فرد بیماری تشبیه کنیم که پس از ایست قلبی، توسط پزشکان احیا شده و حالا نیاز به اقداماتی دارد تا شرایط حیاتی او را به ثبات برساند. با این نگاه، اقدام مسلحانه امام حسین(ع) همان شوک احیا کننده جامعه و فعالیت‌های روشنگرانه امام سجاد(ع)، در راستای به ثبات رساندن حیات جامعه است.

ویژه ضمن اشاره به اولویت داشتن سرگرمی و توجه بیشتر به مسائل جسمانی و غفلت از اولویت مسائل روحی در جامعه امروز بشری، گفت: امروز در سراسر دنیا می‌بینیم که سرگرمی انتخاب اکثر است و مسائل روحی با انتخاب حداقلی مردم مواجه می‌شود و مردم، سلبریتی‌ها را بیشتر از دانشمندان می‌شناسند. توجه به این مسئله، نشان می‌دهد که عقلانیت در جامعه امروز بشر کم‌رنگ شده است و رو به خاموشی می‌رود.

وی با اشاره به «به‌هم ریختگی اولویتی در دنیای امروز»، اضافه کرد: به‌عنوان مثال در حوزه خانواده می‌بینید که هزینه‌ای که خانواده برای اتاق خوابش در نظر می‌گیرد چقدر است و هزینه‌ای که برای مطالعه و بیداری اندیشه‌اش می‌کند چقدر است. اگر در کل دنیا این را مقایسه کنید مشخص می‌شود که کدام‌یک برای بشر امروز اولویت بیشتری دارد. این به‌هم ریختگی اولویت‌ها در هر کجای تاریخ نشان از کم‌رنگی و در ادامه خاموش شدن عقلانیت اجتماعی بشر دارد.

حجت‌الاسلام‌ و المسلمین مهدی عدالتیان نیز در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به حکیمانه بودن این توالی ولادت‌ها، اظهار کرد: توالی ولادت‌های اول شعبان مسئله‌ای است که بر اساس حکمت و تقدیر الهی بوده و ریشه روایی هم دارد؛ چراکه این سه نفر افراد اول واقعه عاشورا هم هستند و رسالت عظیمی برعهده آن‌ها بوده است. با این ‌حال این رسالت حساس، احیاء دین خدا و نجات انسانیت از توطئه‌های دستگاه بنی‌امیه است که تلاش می‌کرد با نابودی آثار عقلانیت نبوی، جامعه را به سمت نابودی، هدایت کند.

این کارشناس مسائل مذهبی ضمن اشاره به مستندات تاریخی هم‌گرایی در هدف امام حسین، حضرت اباالفضل و امام سجاد -علیهم‌السلام-، تصریح کرد: عقلانیت اجتماعی، آنقدر موضوع حائز اهمیتی است که یکی از اهداف بعثت انبیاء هدایت بشر برای استفاده از قوه تعقل عنوان شده است. همچنین امام علی(ع) در خطبه اول نهج البلاغه، می‌فرمایند «خداوند پیامبران را فرستاد تا این‌که گنجینه عقل را در میان انسان‌ها احیا کنند». همان‌طور که می‌بینید امام علی(ع) عقل را به گنج مدفونی تشبیه می‌کنند که در همه انسان‌ها وجود دارد، اما بعضی انسان‌ها با دنیا طلبی، این گنج را از وجودشان دفع می‌کنند.

وی ادامه داد: در دوران امامت امام حسین(ع) بر اثر تبلیغات و برنامه‌ریزی‌های حکومت بنی‌امیه، تعقل از جامعه گرفته شده و به‌جای آن هواپرستی و دنیاطلبی، به مردم تززیق شد. در چنین شرایطی بسیاری از افرادی که در حقانیت امام حسین(ع) شکی نداشند و هنوز طنین صوت پیامبر(ص) در قلب و روح این افراد بود، بر حقانیت امام حسین(ع) تأکید می‌کردند، اما به سبب این‌که تعقل در جامعه ضعیف شده بود، این افراد در غبارهای تفکرات بنی‌امیه محو شدند و نمی‌توانستند اقدام مناسبی انجام بدهند.

عدالتیان با بیان این‌که «هواپرستی و جهل، دو آفت عقلانیت است»، گفت: در چنین جامعه‌ای که مردم قوه تشخیص خودشان را از دست داده‌اند و توانایی تشخیص حق و باطل را ندارند و یا اگر هم تشخیص درستی داده بودند، آنقدر در لذت‌های دنیایی غرق شده‌ بودند که توانایی اقدام درست را نداشته و نتوانستند به یاری حجت خدا بشتابند. با این‌حال امام حسین(ع) بابت بیداری عقلانیت در این جامعه بهای زیادی به قیمت جان خود و اهل بیت‌شان پرداخت کردند تا چراغ عقل دوباره در جامعه روشن شود و جامعه را از این تاریکی نجات دهند.

وی افزود: در دوران امامت امام سجاد(ع) با توجه به روشنگری‌هایی که قیام عاشورا و بعد از آن امام زین‌العابدین(ع) و عمه بزرگوارشان حضرت زینب(س) داشتند، چراغ عقل به‌تدریج نور گرفت و این نور در درون جامعه و انسان‌ها روشن‌تر شد. به سبب این بیداری‌ها به مرور زمان تشخیص و تحلیل‌ها قوت گرفت و مردم متوجه شدند که باید با ظلم جنگید و زیر بار ظلم و ستم نرفت. لذا قیام‌هایی علیه ظلم یزید شکل گرفت و این نشان داد که نقش عقلانیت در جامعه چقدر مهم است.

این کارشناس مذهبی با اشاره به این‌که «ما باید از وقایع تاریخی عبرت بگیریم و اجازه ندهیم تا چراغ عقلانیت در جامعه کم‌فروغ شود»، تصریح کرد: یکی از بشارت‌های دوران ظهور امام زمان(عج)، تکمیل شدن عقل‌ها است و این مسئله، این حقیقت را در ذهن ما پررنگ‌تر می‌کند که عقل چه جایگاه بزرگی دارد؛ چراکه از تکمیل عقل انسان‌ها و عقلانیت جامعه، به عنوان بشارتی برای ظهور حضرت قائم(عج) یاد شده است.

عدالتیان ضمن اشاره به جایگاه و فضیلت ماه شعبان، اضافه کرد: درسی که می‌توانیم از این ولادت‌ها بگیریم، افزایش و تقویت عقلانیت در زندگی از طریق افزایش آگاهی با مطالعه و همنشینی با افراد فرهیخته و دانا و اجتناب از افراد جاهل، دور شدن از هواپرستی در همه زمینه‌ها است. به این معنا که اگر جایی در دوراهی هوی و عقل گیر کردیم، عقلانیت را انتخاب کنیم. همچنین معاشرت با انسان‌های آگاه و فرهیخته و تلاش جمعی برای کمک به افزایش آگاهی و عقلانیت اجتماعی در جامعه درس دیگری است که می‌توان از این موضوع گرفت. اگر بتوانیم با این راه‌کارها به سمت عقلانیت در جامعه حرکت کنیم، درس خوبی از تاریخ گرفته‌ایم.

انتهای پیام

منبع:ایسنا