سماق، درختچه‌ای کوهستانی است که میوه‌های خوشه‌ای دارد و میوه آن پس از کوبیده شدن به عنوان چاشنی، همراه با غذاهایی همچون کباب استفاده می‌شود.

هوراند شهرستانی واقع در ۱۷۰ کیلومتری تبریز است. این شهرستان، از سمت شمال و غرب با کلیبر، از سمت شرق با استان اردبیل و از سمت جنوب با اهر هم مرز بوده و در منطقه‌ای معروف به قره داغ(ارسباران) و با آب و هوای معتدل کوهستانی قرار دارد.

این شهرستان که در زمستان با یخبندان‌های کوتاه مدت و در تابستان با هوای نسبتا گرم همراه است، علاوه بر سماق، محصولاتی چون توت سفید، زغال اخته و پیاز صورتی را نیز در پهنه‌های خود پرورش می‌دهد.

به گزارش ایسنا، اهالی روستاهای هوراند، میوه‌های رسیده درختچه سماق را چیده و پس از خشک کردن، آن‌ها را آسیاب کرده و به صورت خوراکی، دارویی و یا در رنگرزی استفاده می‌کنند. میوه سماقی که در این منطقه‌ی سرد، رشد می‌کند، پوسته‌های زیادی برای مقابله با سرمای اطراف خود تشکیل می‌دهد که منجر به داشتن رنگی روشن‌تر و محصولی بسیار مرغوب و با کیفیت می‌شود؛ سماق‌های سایر مناطق، رنگی تیره‌تر و کیفیت پایین تری دارند.

تولید سالانه ۱۰۰ تن سماق در هوراند 

مدیر جهاد کشاورزی هوراند در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که سالانه ۱۰۰ تن سماق در هوراند تولید می‌شود، گفت: در ۷۰۰ هکتار از اراضی شهرستان، سماق به صورت جنگلی و خودرو می‌روید و مابقی در ۱۵۰ هکتار از باغات شخصی کشت می‌شود.

احد طایری افزود: امسال به صورت آزمایشی قرار است تا سماق را از طریق کشت بافت تکثیر دهیم به طوری که بهترین ژنوتیپ‌های سماق در آزمایشگاه تکثیر یافته و سپس در باغات و اراضی کشت می‌شود تا به مرور زمان عملکرد این محصول مطلوب تر شود.

وی ادامه داد: شش واحد فرآوری در هوراند مشغول بسته بندی سماق هستند.

طایری افزود: دو واحد تولیدی در شهرستان نیز صاحب برند مخصوص “سماق هوراند” شده که اکنون محصولات خود را علاوه بر سایر استان‌ها به کانادا و آلمان نیز صادر می‌کند.

یکی از اعضای شورای اسلامی شهر هوراند نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به مرغوبیت بالای سماق هوراند، گفت: آب و هوا و خاک مخصوص این منطقه، باعث رشد درختچه سماق منحصر به فرد در مراتع شده است به طوری‌که اکنون هوراند، قطب تولید سماق ایران محسوب می‌شود.

حافظ تقی نژاد با بیان این‌که نزدیک به ۵۰۰ خانوار به صورت مستقیم در حوزه فراوری سماق فعالیت دارند، گفت: سماق پس از بسته بندی در کارگاه‌های محلی در مغازه‌ها و بازار محلی این شهرستان به فروش می‌رسد.

وی با بیان این‌که سماق هوراند به صورت ماشینی و سنتی فراوری می‌شود، اظهار کرد: اغلب کیفیت محصول سنتی از ماشینی به مراتب بالاتر بوده و عطر و طعم بهتری دارد.

تقی نژاد با بیان این‌که تاکنون شش جشنواره محلی برای معرفی سماق هوراند در این شهرستان برگزار شده است، گفت: این جشنواره در سال گذشته به دلایل نامعلومی برگزار نشد اما امیدواریم تا امسال در فصل برداشت این محصول، جشنواره‌ای برای معرفی ظرفیت‌ها و آشنایی گردشگران با محصول سماق هوراند برگزار شود.

وی با بیان این‌که سال‌هاست سماق در این منطقه کشت می‌شود، اظهار کرد: استعداد طبیعی منطقه برای تولید گونه خاص سماق، ارزش افزوده بالای این محصول و کیفیت و فروش بالای آن موجب شده تا کشت سماق در هوراند توسعه یابد.

وی افزود: دولت نیز با ارائه تسهیلات کم بهره به کشاورزان منطقه باعث تشویق و افزایش تولید و فراوری محصول سماق شده است.

این عضو شورای اسلامی شهر هوراند، در خصوص بازار فروش سماق هوراند، گفت: این محصول در کلیه شهرستان‌های آذربایجان شرقی، استان‌های اطراف هم‌چون اردبیل و حتی تهران نیز به فروش می‌رسد و به صورت عمده، نزدیک به یک تن فروخته می‌شود.

ویژگی‌های گیاه سماق

اسماعیل پورکاظم در کتابی تحت عنوان «سماق؛ خواص و کاربردها» به صورت علمی به بیان ساختار و خصوصیت‌های سماق پرداخته است.

در این کتاب آمده است:

سماق در زمره گیاهانی است که در مناطقی از جهان شامل سواحل مدیترانه، خاورمیانه، ایران، افغانستان، سوریه، ترکیه و برخی از کشورهای عربی به حالت وحشی می‌روید و به فراوانی برای مقاصد مختلفی بهره برداری می‌شود.

این گیاه به شکل بوته انبوه بوده و تا ارتفاع حدود یک الی سه متر رشد می‌کند. گل‌های آن بسیار کوچک و به رنگ‌های سبز، قرمز و یا سفید متمایل به کرم دیده می‌شود.
میوه‌هایش از نوع شفت، بسیار کوچک و به شکل مخروطی یا عدسی شکل به قطر هشت الی ۱۰ میلی‌متر بوده و پوشیده از پرزهای قرمز متمایل به قهوه‌ای است که در قالب خوشه‌های نسبتا متراکمی شکل می‌گیرد. هر میوه حاوی یک عدد دانه است.

مهمترین انواع گیاه سماق شامل سماق مدیترانه‌ای، سماق صیقلی یا براق، سماق شاخ گوزنی، سماق شاخ گوزنی برگ دیده، سماق برگ سرخسی، سماق معطر، سماق بدبو و سماق زینتی است.

این گیاه به آسانی از طریق کاشت بذر تکثیر می شود و حتی در خاک‌های فقیر نیز به خوبی رشد و ثمر می‌دهد.

ادویه سماق یا “سماک” رایج در ایران و برخی از کشورهای منطقه را از میوه‌های بوته وحشی گونه مدیترانه‌ای گیاه سماق به دست می‌آورند. برای این منظور ابتدا میوه‌های سماق را پس از رسیدگی کامل از بوته‌ها می‌نشینند و خشک می‌کنند. میوه‌های خشک شده سماق را می‌سایند تا پودری خشن و درشت به رنگ قرمز متمایل به ارغوانی حاصل آید. پودر سماق اندکی معطر و دارای طعم ترش و مزه گس است.

کاربردهای سماق

امروزه از بخش‌های مختلف گیاه سماق یعنی میوه‌ها (خشک و پودر)، برگ‌ها و پوست ساقه‌هایش برای اهداف گوناگونی چون غذایی، دارویی، رنگرزی و دباغی استفاده می‌شود.

نحوه تهیه ادویه سماق 

ادویه سماق شاید مهمترین بخش مورداستفاده گیاه آن باشد. مهمان همیشگی سفره‌های هفت سین ایرانی و چاشنی خوش طعم کباب‌ها است، برای تهیه آن، میوه‌های شفت و خشک شده سماق را آسیاب کرده و به شکل آرد درشت و خشن در می‌آورند تا ادویه تند مزه به رنگ قرمز لاکی تا قرمز سوخت حاصل آید.

منبع:ایسنا