هویت شهرها بر اساس تمدن، تاریخ و فرهنگ عامه رقم می خورد، و ارتقای شاخص های هویت ساز در شهر با شناخت آحاد جامعه، رفتار و کنش های آنها قابل برنامه ریزی است. رسیدن به اهداف کلان، با همسو شدن شهروندان برای دست یافتن به کیفیت زندگی بهتر در جهت تجلی ارتباط معنادار شهر و شهروند در همه مناطق شهر خواهد بود. این فرهنگ سازی ضمن توجه به گذشته یک جامعه و محله از شهر، نیازمند بررسی دقیق و راهکارهای بهبود و پیشرفت مناطق شهری بر اساس ایجاد احساس تعلق به مسیر شهروندسازی آینده شهر است.

گذر از عادات و افزایش سواد شهروندان در گرو استفاده از ابزارهای فرهنگی و مؤثر بر مردم است که از طریق احساس افراد در سکونتگاه خود ایجاد می شود. ابزارهای انتقال دیدگاه ها و خواسته های اساسی فرهنگ در شهر، به کمک وجود المان های شهری( نمادهای شهری) همچون مجسمه ها، تصاویر، احجام تجسمی و در کل بهره‌مندی از هنر شهری، به بهترین حالت امکان تعالی یکپارچه شهر را با ایجاد انگیزه و به تفکر فرو بردن افراد به دنبال خواهد داشت.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که برداشت گروه های مختلف ساکن در شهر اصفهان از نمادهای شهری و زیباسازی به گونه ای متفاوت است، اما آنچه از دیدگاه علم برنامه ریزی شهری و جغرافیای فرهنگ قابل چشم پوشی نیست اثرگذار بودن عناصر موجود در فضاهای شهری بر رفتار شهروندان است.

شهر موزه اصفهان با رویکردهای مشخص در مسیر توسعه گردشگری بی شک نیازمند تعیین سند راهبردی زیباسازی شهری برای خلق برند شهری اصفهان خواهد بود و مزیت های نسبی شهر را در غنی کردن هویت شهر برای جلوگیری از صدمات فرهنگی و حتی اقتصادی باید در نظر گرفت، چرا که اثرگذاری هنرهای تجسمی بر روانشناسی شهری آن‌چنان عمیق خواهد بود که رفتار، آداب، خلق و خو و انتظارات هر شهروند یا گردشگر را به خود جذب خواهد کرد و مورد جهت دهی قرار خواهد داد.

شهری با عنوان شهر شهیدان باید مملو از المان های برگرفته از رشادت ها، ارزش های اخلاقی و ایثار و یادآور مردم میهن دوست اصفهان باشد.

اصفهان با تمدن هزاران ساله و آثار هنری و معماری خود طی تاریخ گذشته از جایگاه والایی برخوردار شده اما با نبود طراحی شهری مناسب و رعایت اصول بصری شهری همواره دچار خدشه شده است.
خرده فرهنگ های عصر اخیر به دلیل نبود محتوای تخصصی، نه تنها در رشد فرهنگی، نشاط و سعادت شهر اصفهان مؤثر نبوده، بلکه از مسیر تاریخی خود خارج شده اند.

ساخت مجسمه های بی هویت و عدم سنخیت بسیاری از طراحی ها در محیط های شهری اصفهان نقد بسیار جدی بر نداشتن هدفمندی و اطلاع مدیران شهری از ضرورت زیباسازی شهری به مثابه تقویت هویت ملی، منطقه ای و شهری در رابطه با تصویرسازی ذهنی است. نگاهی که طی چندین سال اخیر همواره شدیداً به تخریب منظر شهری منجر شده، بر اساس تعریف ناقصی از هویت بخشی با ابزار هنری است که در شهر شکل گرفته و به دلیل صرف هزینه های زیاد، برخی دانشگاه ها نیز مجبور به اجرای خواسته های ضعیف مدیریت شهری شده اند.

شهر به معنای محلی برای زیستن انسان ها و در اختیار گرفتن امکانات رفاهی و مصرفی، یکی زیستگاه های بشری امروز است که روز به روز با رشد و تجمع جمعیت در حال گسترش است و تعداد بیشتری از ساختمان ها، مراکز اداری و تجاری را در دل خود قرار می دهد. این رشد سریع فضای کالبدی باعث شده که نیازهای گوناگون دیگری نیز به وجود بیاید و برای پیوسته شدن فرهنگ و رفتار اجتماعی از اقشار مختلف یا قومیت های متنوع برنامه ریزی فرهنگی شهر مبتنی بر پراکندگی جمعیت و همچنین شکل گیری محله های بومی یا مهاجرین استان ها، شهرها و کشورهای دیگر را داشته باشد. محله هایی که با گوناگونی فرهنگی و قومی روبه رو است.

تضاد فرهنگی و متنوع بودن مردم شهر اصفهان از ادیان و مذاهب گوناگون تا اقوام با زبان های متفاوت، از لحاظ ابعاد فرهنگی و پیشینه ذهنی دارای خصایص منحصر به فردی هستند که در صورت نداشتن فهم صحیح از خواسته های رفتاری هر کدام از گروه های ساکن در شهر، دچار بحران های روانی و روند ارتباطات شهروندی خواهیم بود. فرصتی که از وجود تنوع جوامع محلی در امر گردشگری و تضارب افکار می شود پیدا کرد در گودال بی تدبیری به تهدید تبدیل شده است.
بارها گفته ایم  اصفهان که عنوان شهر خلاق یونسکو را به گردن آویخته، می بایست نمود عملی از صنایع دستی و هنرهای سنتی را ترویج دهد و خلاقیت را نمایان کند. شهری که پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی نام گرفته است باید چون نگین انگشتری بیان کننده قصه ها و داستان های کهن مناطق خود باشد و با هویت غنی هر منطقه و محله در چشم همگان بدرخشد.

شهری در وسط جغرافیای ایران که از مشکلات محیط زیست، حاشیه نشینی، بیکاری و… رنج می برد، با ارائه نمادهای مؤثر بر افکار کودک و نوجوان، راه حلی برای انگیزه آفرینی و آموزش غیر مستقیم خواهد داشت اما با نصب میله های کج و راست و احجام بی معنا دچار آسیب زدگی فرهنگی بر هویت شهر شده ایم. تمثال های خسته و روان پریش کار شده در سطح شهر مثال عینی بی تدبیری است  و هیچ گاه مدیران شهری مورد بازخواست و برخورد قرار نگرفته اند که چگونه این طرح ها مورد تایید یا اجرا قرار گرفته است؟

سالهاست اشاراتی بر متخصصین حاضر در مدیریت شهری کرده ایم و پیشنهاداتی را برای اصلاح فضای شهری به آنها ارجاع داده ایم، اما با وجود اساتیدی همچون آقایان فرشچیان، تناولی، صادق زاده، نعمت الهی و جوانان خلاق و توانمندی که هنوز نامدار نشده اند، هنوز از خلاقیت و هنر بی بهره ایم!

این گنجینه بی مقدار شهر و جامعه اصفهان که می تواند مبتکر سبک جهانی در مکتب هنر طراحی شهری، زیباسازی مبلمان اصفهان باشد هنوز ندرخشیده و جایگاهی ندارد.

چهارباغ، عباس آباد، خیابان فیض، میدان آزادی، از مهمترین مناطق استان اصفهان هستند، اما المان های متناسب با شرایط، اندازه، سایز، بافت، طرح و ابعاد فنی درنظر گرفته نشده که جای تعجب است آیا این طراحی ها متناسب اصفهان است یا برای جای دیگری در نظر گرفته شده بوده است؟

امروزه زیباسازی شهری از فضاهای تصویری و تجسمی به بویایی و موسیقیایی و حسی رفته است. فناوری های نوین که در گوشی های همه ما نیز وجود دارد گذری مداوم در شبکه هویت شهری می تواند بسازد، چرا که حیات و زبان مشترک جامعه قلبی است که در هنر شهری می‌تپد.

انجمن مجسمه سازان و دیگر نهادهای فنی صنفی به همکاری درخصوص فراخوان ها و سطح بندی برنامه های مورد نظر زیباسازی شهری بارها تأکید داشته اند. بنده و همکاران دانشگاهی نیز در جهت اصلاح و مشاوره طرح های شهری آمادگی را در ارائه پیشنهادات داشته ایم ولی اینکه از سر تکلیف جلسه ای برگزار شود _که آن هم نشده_ علاج شهری که باید اقتصادش بر مبنای هنر، صنایع دستی و گردشگری باشد نمی شود.

در زمان حضور استاندار قبلی که در حوزه مشاوران ایشان حضور داشتم، کارگروه منظر شهری از رئوس مطالبات زیرساختی برای تهیه راهبردهای معرفی اصفهان از مبادی های ورودی فرودگاهی، ترمینالی و ریلی مطرح شد، اما متاسفانه مدیریت شهری آنگونه که باید نقش خود را در ساماندهی و ساختار سازی حوزه شهر به مثابه یک شخصیت کامل برای داشتن ظاهری مناسب و شخصیتی کامل بروز و ظهور نداده است.

قصد و نیت اصلی زیباسازی شهری حفظ و تقویت هویت جامعه شهرنشین است، درحالی که طراحی های نامناسب نشان از نازیبایی معابر، میادین و اماکن شهر اصفهان دارد به نسبت آنچه درخور شأن این شهر جهانی است و فرایندی که طی می‌کند نیز برخلاف سامان بخشیدن به سیما و منظر شهر اصفهان است.

اسراف منابع مادی و معنوی شهر و شهروند با تأثیر روحی روانی مجسمه ها یا نمادهای موقت مناسبتی، بی توجه به عناصر محیطی در اکوسیستم شهر اصفهان باعث شده از مرکزیت خیابان چهارباغ که گذر کهن شهر اصفهان است تا پارک ها و میادین و معابر؛ اغتشاشات بصری مدام به چشم مخاطبان و شهروندان بخورد که نتیجه ای جز تحریک بی نظمی ها و تخریب هویت این کلان شهر را به دنبال ندارد.

شاید باورکردنی نباشد که اثر مشارکت مدنی نیز با احجام و تصاویر نامناسب به حداقل رسانده شده، آسایش و آرامش مردم  در فضای شهر تحت الشعاع قرار گرفته و اغتشاشات بصری باعث تخریب سطح سواد جامعه نسبت به هنر (سوادبصری) شده است.

سالهاست ما در حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری دغدغه منظم شدن و تهیه طرح های متناسب با محورهای شهر زیبای اصفهان را داریم. خلاقیت های محلی برگرفته از کاربری های خیابان ها و محیط های هر مسیر، مؤثر بر چیدمان المان های شهری و طراحی مبلمان های مسیر خواهد بود، چراکه هدف تأمین نیاز شهروندان شهر اصفهان است؛ نیازی که بیشتر از یک شهر نوپا یا نوظهور است.

شهر اصفهان با توجه به عمق نیاز اقداماتی که در تکمیل روند هزاران ساله شکل گیری این محل زیستی انجام شده و برای جلوگیری از خدشه دار شدن شخصیت شهر مورد توجه بوده، نیازمند آرایش و حفظ زیبایی شهر است، همچون انسانی که به صورت مداوم نیازمند توجه است. ظاهر شهر مانند لباس انسان است که تمیزی، زیبایی و مرتب بودن آن نشان از شخصیتش دارد و این تناسب در رعایت ابعاد طراحی، اصول چیدمان ها و معماری المان های شهری مورد نقد تخصصی در سوءمدیریت به شکل گیری پروتکل اجرایی مبتنی بر زمان و شرایط کالبدی خواهد بود.

شروع حرکت نو با بهار عجین شده و اصفهان نیز با وجود مناطق گردشگری همچون کوه صفه، پارک جنگلی ناژوان و محور زاینده‌رود، بایستی از طرح های مناسب برای گردشگران و فعالیت های همسو با محیط زیست بهره مند شود. المان های روشنایی (نورپردازی) که می تواند به زیبایی شهر کمک کند متأسفانه باعث تخریب سکونتگاه های پرندگان در درختان شده و نیازمند یک برنامه زمانی دقیق و تابش مشخصی از میزان نور در این فضای محیط زیست طبیعی است.

زیست بوم شهری اصفهان تحت الشعاع نداشتن شناخت کافی از جغرافیای طبیعی و پوشش جانوری و گیاهی این شهر روز به روز درحال تخریب است، درصورتی‌که یکی از مهمترین المان های زیباسازی شهر المان های گیاهی و طبیعی آن شهرها خواهد بود.

یادداشت از: نادر گیویان پور_متخصص برنامه ریز شهری و مدرس دانشگاه علوم و تحقیقات

منبع: ایسنا