هنر قلمزنی کندن نقوش بر جسم سرد و بی جان فلزاتی مانند مس، طلا، نقره و یا برنج است این یعنی دستانی هنرمند به وسیله قلم و با ضربه چکش به جسم بی جان فلز، روح می‌بخشد. مس به سبب نرمی و شکل پذیری که دارد، بیش از سایر فلزات در هنر قلمزنی رایج و مورد توجه هنرمندان این رشته است از سوی دیگر به اعتقاد باستان شناسان و مورخان هنر، مس، نخستین فلزی است که در هنر فلزکاری و قلم‌زنی مورد توجه انسان قرار گرفته است.

قلم‌زنی هنری است که آداب، سنن، فرهنگ، مذهب و عقاید ایرانیان به کمک ذوق و اندیشه هنرمند ایرانی بر ورق نازک فلز حکاکی شده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. پس هنر قلم‌زنی از آن رو بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد که از دوام و بقاء بیشتری نسبت به سایر اشیاء برخوردار است.

تصاویر ماهی، هیولا، آب، گاو بالدار، عقاب، شیر یا سایر حیوانات ترکیبی، نمادی از اسطوره‌ها و داستان‌های کهن ایرانی هستند و اگر خوب به هر یک از این ظروف بنگری، داستانی برای گفتن دارند. این نقوش در هر دوره به تناسب دگرگونی های عقیدتی، اجتماعی و فرهنگی دستخوش تغییر می‌شوند.

در شهرستان ملایر قلم‌زنی بر روی مس با ایجاد اشتغال برای بیش از ۲۵۰نفر، سومین رشته مهم صنایع دستی را پس از مبل منبت و مرواربافی به خود اختصاص داده است، در این شهرستان حدود ۲۰ کارگاه قلم‌زنی وجود دارد و مابقی به صورت مشاغل خانگی فعال هستند.

مژگان سامنی یکی از همین هنرمندان است که با یادگیری این هنر اصیل ایرانی نزد استادان برجسته اصفهان، حالا پس از ۹ سال استادکار ماهری شده و بیش از ۳۰ شاگرد در شهرستان ملایر آموزش داده است.

سامنی در گفتگو با ایسنا با بیان اینکه مواد اولیه قلم‌زنی شامل مس، قلم و چکش‌های مورد نیاز آن را از اصفهان تهیه می‌کند، می‌گوید: قلمزن باید از ابتدای کار خود صبور و با دقت باشد چرا که بسته به نوع طرح و ظرف، ممکن است کاری ۶ تا ۹ ماه زمان نیاز داشته باشد از طرفی ضربات چکش که شاید برای برخی آزاردهنده باشد، برای قلمزن آهنگ زندگی است، صدای روحی که بر جسم سرد فلز دمیده می‌شود و داستانی را روایت می‌کند.

به گفته این هنرمند ملایری، بازار فروش هنرهای دستی تنها سفارشات تکی است و بازار فروش عمده‌ای ندارند، درآمد فعالیت در این هنر کافی نیست و به اندازه‌ای که زحمت می‌کشند درآمدی ندارند از طرفی برخی افراد که از نزدیک روند خلق چنین هنر دستی را ندیدند، استقبال چندانی برای خرید محصولات قلم‌زنی نمی کنند. یعنی بازار فروش این محصولات محدود است.

سامنی عدم قدرت خرید برخی افراد را یکی از دلایل محدودیت فروش این هنر دست می‌شمرد و ادامه می‌دهد: نمی توان بر روی هنر دست قیمت گذاشت چرا که هر نقشی که بر فلز حکاکی می‌شود، بخشی از وجود هنرمند است اما باید گفت افزایش چند برابری قیمت مواد اولیه شامل مس، قلم و یا قاب تاثیر بسزایی در افزایش قیمت این ظروف قلمزنی شده، دارد و همین امر سبب کاهش قدرت خرید برخی افراد شده است.

وی از اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی ملایر بدلیل در اختیار قرار دادن مکانی برای او و شاگردانش بعنوان کارگاه قلم‌زنی تشکر و بیان می‌کند: این کارگاه که در موزه لطفعلیان ملایر قرار گرفته است به صورت رایگان در اختیار ماست و بازدیدکنندگان از خانه لطفعلیان، با این هنر از نزدیک آشنا شده و می‌توانند در صورت تمایل از این ظروف خریداری کنند.

سامنی که تا بحال در نمایشگاه‌های بسیاری در سراسر کشور حضور داشته و غرفه خود را در این نمایشگاه‌ها به راه انداخته است، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مشکلات ما، هزینه‌های ایاب و ذهاب و اسکان و هزینه غرفه‌ها در این نمایشگاه‌ها است که اگر این هزینه‌ها حذف شود، هنرمند با خیال آسوده می‌تواند هنر دست خود را در معرض دید دیگران گذاشته و از آن امرار معاش کند.

روزبهانی که یکی از شاگردان مژگان سامنی در کارگاه قلم‌زنی است به مراحل خلق یک اثر قلمزنی می‌پردازد و تصریح می‌کند: پیش از شروع کار با قلم و چکش و انتقال طرح بر روی فلز، ابتدا باید داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر از محلول قیر و گچ پر شود تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود.

او ادامه می دهد: سپس طرح مورد نظر را رسم کرده و به یکی از روش‌های گرده کردن، اجرای مستقیم طرح روی بوم، بوسیله کاغذ کپی و یا به شیوه چسباندن اصل طرح، روی کار انتقال می‌دهیم و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبیم تا نقش‌ها، روی ظرف ایجاد شوند.

روزبهانی با بیان اینکه روش در دست گرفتن قلم و نوع ضربه چکش در کیفیت نقش و خطوط ایجاد شده بسیار مهم است، می‌افزاید: سبک‌های هنر قلمزنی شامل ریزه کاری، برجسته کاری، تکنیک عکسی، تکنیک منبت و تکنیک مشبک است. پس از اتمام کار برای جدا کردن قیر از بوم‌های فلزی، تخت قیر را سرد کرده و می‌شکنند. اما در بوم‌های مدور و گلدانی شکل، قیر را حرارت داده و جدا می‌کنند.

مریم خانی یکی دیگر از هنرمندان ملایری در این زمینه است که کارگاه کوچک خود را در خانه راه‌اندازی کرده و بیش از ۱۰ سال است که ضربات چکش بر روی فلز مس، آهنگ زندگی اوست.

خانی به خبرنگار ایسنا می‌گوید: تنها انگیزه من در این هنر، علاقه به حکاکی و آفریدن نقش و خطوط بر روی فلزات بی جان است. سختی اینکار به ویژه برای زنان بسیار است و در صورت عدم علاقه یا صبر و حوصله کافی، کسی نمی تواند در این رشته، هنرمند موفقی شود.

او حالا با راه اندازی یک صفحه در اینستاگرام، هنر دست خود را در معرض دید مخاطبان قرار داده و از همین راه، این ظروف پر نقش و نگار را به فروش می‌رساند.

انتهای پیام

منبع:ایسنا