دکتر مصطفی محمدی‌ ده‌چشمه در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اهمیت پدافند غیرعامل، اظهارکرد: پدافند غیرعامل به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم و الزامات اساسی مدیریتی از سطوح کلان تا سطح محلی در کشور است. پدافند غیرعامل «دفاع» مبتنی بر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری و مجموعه تدابیر، سیاست‌ها و الزامات غیرمسلحانه در برابر تهدید، حمله و هجوم است.
وی پدافند را دارای دو رویکرد متفاوت دانست و گفت: رویکرد نخست دفاع مسلحانه و مبتنی بر جنگ‌افزار نظامی در برابر تهدیدات است که از آن به‌عنوان «پدافندعامل» نام‌برده می‌شود. «پدافند غیرعامل» رویکرد متفاوتی است که در یک دهه گذشته در ادبیات علمی و مدیریتی کشورمان جایگاه ویژه‌ای یافته است.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز، افزود: این در حالی است که جامعه همچنان به پدافند غیرعامل نگاهی نظامی دارد و ردپای این نگرش را می‌توان در جامعه علمی نیز شاهد بود.
ضرورت توجه به پدافند غیرعامل
محمدی‌ ده‌چشمه با اشاره به ضرورت‌های توجه به پدافند غیرعامل در سطح کلان، خاطر نشان کرد: در دوره‌ای به سر می‌بریم که از آن با عنوان «عصر آسیب‌پذیری» نام می‌برند؛ در این دوره با رشد تصاعدی و تنوع گسترده‌ای از مخاطرات و تهدیدهای نوظهور مواجه هستیم. تحلیل خطر سیر و روندهای حاکم بر الگوهای خطرپذیری نیز گویای رشد معنادار تنوع و فراوانی مخاطرات در بستر زمان است.
وی بیان کرد: دستاوردهای فناوری و توسعه‌های تک در عصر کنونی، از یک سو سهولت در فعالیت‌ها و زندگی روزمره و آسایش شهروندی را سبب شده است. از طرفی خود زمینه‌ساز تولید و ظهور الگوهای جدیدی از مخاطرات فناورانه و زیستی شده است.
موقعیت راهبردی کشور و ضرورت توجه به پدافند غیرعامل
عضو هیئت ‌علمی گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص ضرورت پرداختن به مقوله‌ دفاع غیرعامل در کشور، به موقعیت راهبردی ایران اشاره کرد و افزود: کشورمان به لحاظ ژئوپلیتیک، اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی، تنوع قومی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که از یک‌سو می‌تواند فرصت و از سوی دیگر نیز بسترساز تهدید باشد.
وی دسترسی به آب‌های آزاد، کانون‌های انرژی، دارا بودن موقعیت مکانی استراتژیک را مؤلفه‌های ضرورت توجه به پدافند غیرعامل ذکر کرد و گفت: در حوزه‌ی شهروندی، عدالت اجتماعی و عدالت توزیعی در قلمرو سرزمینی از مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار در همگرایی و انسجام اجتماعی است. با این وجود شاخص‌های توسعه‌ای کشور نشان‌دهنده‌ی نوعی تمرکز از مرکز به پیرامون است؛ یعنی تضاد و نابرابری در برخورداری از فرصت‌های زندگی. این ناموزونی‌ها در مقیاس کلان می‌تواند بسترساز نارضایتی و در نهایت بستری برای ناامنی شوند.
مخاطرات زیست محیطی، تهدیدی محتمل برای آینده
وی بحران‌های زیست‌محیطی مانند تنش آبی، نشست زمین و خشک‌سالی در کشور را از دیگر مؤلفه‌های ضرورت بخش توجه به پیاده‌سازی اصول پدافند غیرعامل دانست و بیان کرد: تهدید فراگیر و محتمل برای آینده نزدیک در کشورمان مخاطرات گسترده زیست‌محیطی است که می‌تواند پیامدهای زیانباری مانند بحران‌های اجتماعی و جابه‌جایی‌های وسیع جمعیتی را نیز به دنبال داشته باشد.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین، زیرساخت‌های حساس و حیاتی کشور را فرسوده خوانده و گفت: متأسفانه این زیرساخت‌ها دفاع‌پذیری کافی در برابر تهدیدهای نوظهور و پیچیده را ندارند؛ در روزهای گذشته سامانه‌های جایگاه سوخت کشور با حمله‌ی سایبری مواجه شد. این اتفاق پیش‌تر برای سامانه‌های راه‌آهن و حتی سایت هسته‌ای بوشهر نیز رخ داد.
آینده‌نگاری مخاطرات و تاب‌آورسازی دارایی‌ها
عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیا و برذنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: اصول پدافند غیرعامل مانند مکان‌یابی، کوچک‌سازی، تمرکززدایی، پراکنده‌سازی و مقاوم‌سازی کاربری‌های حیاتی و حساس، تاب آور سازی دارایی‌ها (انسانی و غیرانسانی) در برابر فشارها، استرس‌ها و ریسک‌پذیری‌های داخلی و خارجی به‌عنوان راهبرد کارا در پدافند غیرعامل هستند.
وی با اشاره به اینکه آینده‌پژوهی حوزه‌ای نسبتاً نوین در مطالعات پدافند غیرعامل است، بیان کرد: آینده‌نگاری مخاطرات با ترسیم آینده‌های محتمل و تحلیل روند سوانح در گذشته و وضع موجود، آسیب‌پذیری آینده را پیش‌بینی کرده و برای آن‌ها راهکارهایی ارائه می‌دهد.
پدافند غیرعامل در دانشگاه شهید چمران اهواز
محمدی ده‌چشمه با اشاره به فعالیت مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز، افزود: این مرکز در سال ۱۳۹۶ با دو هدف عمده راه‌اندازی شد. هدف نخست از فعال‌سازی این مرکز فرهنگ‌سازی و ترویج اصول پدافند غیرعامل و برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی برای دانشجویان، کارکنان اداری و اعضای هیئت‌علمی بوده است. هدف دوم پاسخگویی به نیازهای مطالعاتی و تحقیقاتی و انجام پروژه‌های موردنیاز دستگاه‌های اجرایی بوده است. برگزاری دوره‌های آموزشی و ضمن خدمت برای دانشگاهیان، انجام مطالعات پدافند غیرعامل در دانشگاه، برگزاری سمینار استانی، معرفی دانشجویان نخبه تحصیلات تکمیلی جهت کسر خدمت سربازی، برگزاری دوره‌های آموزشی پدافند غیرعامل و مدیریت جامع بحران برای دستگاه‌های اجرایی و خدماتی و انجام چندین پروژه مشترک با دستگاه‌های اجرایی بخشی از عملکرد این مرکز محسوب می‌شود.
منبع:ایسنا