یونسکو هر سال از انجمن ناشران بین‌المللی، انجمن نویسندگان بین‌المللی(IAF) و فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابخانه‌ای(IFLA) دعوت می‌کند تا در فرایند نامزدی این رویداد شرکت کنند تا این‌گونه اطمینان حاصل شود که سه بازوی اصلی صنعت کتاب می‌تواند در تصمیم‌گیری مشارکت داشته باشد.
یک نماینده یونسکو مسئول بررسی و انتخاب پرونده‌های این رویداد است. تلاش ویژه‌ای صورت می‌گیرد تا همه مناطق جهان به نوبه خود، مطابق با اصل تعادل جغرافیایی و با رعایت معیارهای مختلف کیفیت در این برنامه حضور داشته باشند؛ کمیته معرفی هر سال یک‌ مرتبه تشکیل جلسه می‌دهد.
مدیرکل یونسکو مسئول تعیین شهرها پس از مشورت داخلی و خارجی با سایر اعضای کمیته مشورتی است. این نامزدی شامل هیچ جایزه مالی نمی‌شود و این رویداد به بهترین برنامه‌های  کتاب و کتابخوانی اختصاص دارد. کمیته نامزدی از برنامه‌هایی که خواندن را ترویج و تقویت می‌کند و توسط شورای شهر ارائه شده یا مورد تایید قرار گرفته، استقبال می‌کند.

کمیته مشورتی انتخاب نامزد را به معیارهای خاص ذیل معطوف کرده است:
*ارائه برنامه فعالیتی که به‌ طور خاص برای برنامه پایتخت کتاب جهان طراحی شده و در دوره‌ای که شهر به‌ عنوان پایتخت معرفی می‌شود، اجرا خواهد شد و مزایای بلندمدت‌تری برای شرکا و جامعه به همراه دارد؛
*طرح کلی هزینه‌های برنامه‌ریزی شده و استراتژی شناسایی منابع مالی احتمالی؛
*میزان مشارکت شهرداری، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی ازجمله سازمان‌های حرفه‌ای و غیردولتی و تاثیر برنامه‌ها بررسی می‌شود؛
*کمیت و کیفیت فعالیت‌های یکباره یا مستمری که توسط شهر متقاضی با همکاری سازمان‌های حرفه‌ای ملی و بین‌المللی به نمایندگی از نویسندگان، ناشران، کتاب‌فروشان و کتاب‌داران و با احترام کامل به نهادهای مختلف در زنجیره تامین کتاب و در زمینه علمی و ادبی سازماندهی شده است؛
*کمیت و کیفیت سایر پروژه‌های قابل‌توجه که به ترویج و پرورش کتاب و مطالعه می‌پردازد؛
*مطابقت با اصول آزادی بیان، آزادی انتشار و توزیع اطلاعات، مطابق قانون اساسی یونسکو همچنین مواد ۱۹ و ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر و موافقت‌نامه واردات آموزشی، علمی و مواد فرهنگی(توافقنامه فلورانس).
لازم‌به ذکر است عنوان پایتخت کتاب می‌تواند از صنعت کتاب و افراد درگیر در مساله گردشگری فرهنگی حمایت کند. شهرهایی که به‌ عنوان پایتخت جهانی کتاب یونسکو تعیین شده‌اند، متعهد می‌شوند فعالیت‌هایی را با هدف تشویق فرهنگ مطالعه و انتشار ارزش‌های آن در تمام سنین و گروه‌های جمعیتی در داخل و خارج از مرزهای ملی انجام دهند.

یونسکو از طریق برنامه پایتخت جهانی کتاب از تعهد شهرها برای ترویج کتاب و پرورش کتاب‌خوانی در مدت ۱۲ ماه فاصله بین روز جهانی کتاب و حق تالیف، یعنی ۲۳ آوریل تا ۲۲ آوریل سال بعد، قدردانی می‌کند.
با وجود این‌که این نامزدی هیچ‌گونه جایزه مالی در بر ندارد اما به دست آوردن عنوان پایتخت کتاب جهان نشان‌ دهنده یک نماد بسیار مهم است. همچنین برای شهر برنده از نظر ارتباطات و ارتقا این موضوع امری موثر است.
۶ سال پس از افتتاح روز جهانی کتاب و حق تالیف در۲۳ آوریل سازمان‌های حرفه‌ای مرتبط با کتاب با الهام از تجربه موفق شهر مادرید ایده انتخاب بهترین برنامه شهری با هدف ترویج کتاب در طول سال را بیان کردند.
به دنبال پیشنهاد اسپانیا با حمایت بسیاری از کشورهای دیگر کنفرانس عمومی یونسکو در ۲ نوامبر ۲۰۰۱ تصمیم گرفت که با دعوت از سازمان‌های بین‌المللی حرفه‌ای از ایده و اجرای این ابتکار، حمایت اخلاقی و فکری خود را ارائه دهد.
اولین پایتخت جهانی کتاب یونسکو که قبل از تصویب این برنامه تعیین شده بود، مادرید(اسپانیا) در سال ۲۰۰۱ بود. بر اساس توافق بین شرکا پایتخت بعدی اسکندریه در سال ۲۰۰۲ و دهلی نو در سال ۲۰۰۳ مقرر شد. سپس بعد از صدور فراخوان عمومی برای نامزدی کمیته مشورتی هر سال شهرهای مختلفی را به‌ عنوان پایتخت کتاب اعلام کرده است:
۲۰۲۲ – گوادالاخارا در مکزیک به دلیل برنامه جامع خود برای سیاست‌های پیرامون کتاب برای ایجاد تغییرات اجتماعی، مبارزه با خشونت و ایجاد فرهنگ صلح پایتخت کتاب نامگذاری شد.
۲۰۲۱ – تفلیس برنامه شهری با شعار «خوب! کتاب بعدی شما…؟» را اجرا کرد. این برنامه بر استفاده از فناوری‌های مدرن به‌ عنوان ابزارهای قدرتمند برای ارتقای مطالعه بین جوانان تمرکز دارد.
۲۰۲۰ – کوالالامپور به دلیل تمرکز شدید بر آموزش فراگیر، توسعه جامعه دانش‌بنیان و مطالعه در دسترس برای همه اقشار جمعیت شهر انتخاب شد.
۲۰۱۹ – شارجه در امارات متحده‌ عربی؛ این شهر به دلیل ماهیت بسیار ابتکاری، جامع و فراگیر برنامه‌اش انتخاب شد. این انتخاب به این دلیل که با یک فعالیت متمرکز بر جامعه که شامل پیشنهادات خلاقانه برای درگیر شدن انبوه جمعیت مهاجر آن است، این عنوان را کسب کرد. هدف این شهر پرورش فرهنگ مطالعه در امارات متحده‌ عربی و ایجاد ابتکارات جدید برای مقابله با چالش‌های ایجاد شده ادبی در منطقه و بقیه جهان عرب است.

۲۰۱۸ – آتن؛ هدف از برنامه ارائه شده ایجاد مجموعه‌ای از دانش است که کتاب‌ها را برای همه مردم شهر، از جمله مهاجران و پناهندگان در دسترس قرار داده و کل صنعت کتاب را در آن مشارکت دهد.
۲۰۱۷ – کوناکری در گینه آموزش و مطالعه را برای لذت بردن از عوامل تغییرزا و پیشرفت اجتماعی به رسمیت می‌شناسد اما این امر بدون انتشار کتاب‌ها در بین بیشتر مردم ممکن نیست. تصدی کوناکری به‌عنوان پایتخت کتاب جهان تا حد زیادی به تحقق این امر کمک خواهد کرد.
۲۰۱۶ – وروتسواف در لهستان؛ با توجه به کیفیت برنامه خود و به ویژه به دلیل تمرکز بر مشارکت جامعه پایه، توسط کمیته نامزدی به‌عنوان پایتخت جهانی کتاب ۲۰۱۶ انتخاب شد.
۲۰۱۵ – اینچئون؛ به دلیل کیفیت برنامه خود و تاثیر آن بر بهبود ادغام همه ذی‌نفعان در ارتقاء کتاب و مطالعه، دسترسی به کتاب به شهروندان اینچئون و شبه‌جزیره کره در طول سال پایتخت کتاب جهان و پس از آن به‌عنوان پایتخت جهانی کتاب ۲۰۱۵ انتخاب شد.
۲۰۱۴ – پورت هارکورت؛ به دلیل کیفیت برنامه، به ویژه تمرکز بر جوانان و تاثیر آن بر بهبود فرهنگ کتاب، کتابخوانی، نوشتن و چاپ نیجریه به منظور افزایش نرخ سواد، پایتخت جهانی کتاب مقرر شد.
در سال‌ ۲۰۱۳- بانکوک، ۲۰۱۲ – ایروان، ۲۰۱۱- بوینس آیروس، ۲۰۱۰ – لیوبلیانا، ۲۰۰۹- بیروت، ۲۰۰۸- آمستردام، ۲۰۰۷-بوگوتا، ۲۰۰۶- تورین، ۲۰۰۵- مونترال، ۲۰۰۴-آنتورپ، ۲۰۰۳- دهلی نو، ۲۰۰۲- الکساندریا و ۲۰۰۱- مادرید به‌ عنوان پایتخت کتاب برگزیده شده بودند.
منابع
https://en.unesco.org
https://www.internationalpublishers.org
https://en.wikipedia.org
https://archive.ifla.org
منبع: ايسنا